Pilotonderzoek

Sinds de jaren ‘90 wordt bij roofvogels het fenomeen “pinching-off” waargenomen. Hierbij verliezen pullen (nestjongen en niet-vliegvlugge kuikens) in het nest hun veren, vooral de arm-, hand- en staartpennen. De oorzaak van ‘pinching off’ is niet bekend, maar er zijn aanwijzingen dat het veroorzaakt wordt als aspecifiek symptoom van infectie-ziekten, zoals besmetting met het westnilevirus (WNL).

Recentelijk wordt ook vastgesteld dat kuikens alle veren verliezen. Soms sterven de pullen als gevolg van onderkoeling. Bij deze pullen is de huid vergeeld en het sectiebeeld geeft verzwarting in de pezen en kapsels, een verwrongen ligging en bleke kleur van het hart, en vlekken op de ventrikels.

Dit ziektebeeld lijkt op ochronose, dat ook bij zoogdieren en mensen kan optreden, en vaak ontstaat door het niet goed functioneren van het enzym homogentisate 1,2-dioxygenase (of homogentistic acid dehydrogenase). Dit enzym komt ook in planten voor en speelt daar een belangrijke rol bij de
fotosynthese. De in de landbouw gebruikte 4-hydroxyphenylpyruvate dioxygenase(HPPD)-herbiciden, om onkruid te bestrijden, blokkeren het enzym, waardoor verstoring van de fotosynthese optreedt en de plant doodgaat. Mogelijk leiden deze herbiciden ook tot verstoring van dit enzym bij roofvogels.

Als eerste stap om een mogelijke relatie te onderzoeken, zijn - in deze pilotstudie - pesticidenmetingen uitgevoerd in een vijftal dode vogels met een slechte veerontwikkeling (waaronder pinching off) en verzwarting van het bindweefsel. In drie havikpullen (uit Nederland), een ooievaar en huismussen (uit Portugal) is spier-, kapsel- en nier-/leverweefsel onderzocht op de aanwezigheid van pesticiden. In de Portugese ooievaar en huismussen zijn geen pesticiden aangetroffen. In de haviken zijn enkele persistente en al lange tijd verboden pesticiden aangetroffen, zoals dichloordifenyltrichloorethaan
(DDT) en dieldrin. Verder is bij alle drie de haviken de stof tembotrione aangetroffen. Tembotrione is een herbicide dat het 4-HPPD-enzym remt.

Deze stof is sinds 2010 in Nederland toegelaten en wordt met name gebruikt bij onkruidbestrijding in de maisteelt. Afzet en gebruik van tembotrione is in de afgelopen 10 jaar toegenomen tot 7.000 à 9.000 kg per jaar. Bij de nesten van de drie haviken is sprake van maisteelt en waarschijnlijk is tembotrione via
de prooidieren in de jonge haviken terecht gekomen. Zaadetende vogels als duiven vormen vaak het stapelvoedsel van haviken in de jongentijd.

Jonge havik, nest in Otterlo. Foto: Peter van Geneijgen