De tijd dringt om op verschillende milieuthema’s voortgang te boeken. Op het gebied van waterkwaliteit, natuur, stikstof en klimaat liggen grote opgaven in het landelijk gebied. Provincies hebben de afgelopen jaren successen geboekt met stimuleringsprogramma’s zoals ‘Actieplan Bodem en Water in Flevoland’ en ‘Schoon Water voor Brabant’. Succesfactoren zijn het creëren van vertrouwen en maatwerk in het stellen van doelen.

Landelijke doelen op het gebied van waterkwaliteit en stikstof liggen soms mijlenver van de praktijk. Afdwingen zonder oog te hebben voor die praktische aspecten leidt tot weerstand bij stakeholders. Afwijken van landelijke doelen om vooruit te kunnen vraagt ruimte en durf, concludeerden de deelnemers aan de bijeenkomst. Toch gaven deelnemers aan dat het goed is om een einddatum te stellen waarop de afgesproken doelen moeten worden gehaald. Dit biedt de legitimatie om tot een dwingender aanpak over te gaan, indien de vrijwillige aanpak niet tot de afgesproken resultaten leidt.

Cors van den Brink van de provincie Drenthe vertelde over zijn ervaringen met het reduceren van nitraatuitspoeling in Drenthe. Hij concludeerde dat een aanpak op basis van vrijwilligheid niet strookt met het doelgat dat te overbruggen is: "Het is een aanpak om de puntjes op de i te zetten, maar de i zelf ontbreekt." Duidelijker en verdergaand beleid en wet- en regelgeving zijn volgens hem nodig om de KRW-doelen te bereiken. 

Zonder verdienmodel kunnen ondernemers niet voortbestaan. Op sommige plekken is het onwenselijk om intensieve landbouw te bedrijven. Op andere plekken is het nodig om agrariërs te verleiden om, naast voedsel, ook schoon water en schone lucht te produceren. “Langjarige afspraken en perspectief op een gezond verdienmodel zijn nodig voor alle ondernemers die de omslag willen maken om een duurzame combinatie van functies binnen het grondwaterbeschermingsgebied mogelijk te maken”, benadrukt Cors van de Brink tijdens zijn presentatie over de situatie in de provincie Drenthe. Het slim inzetten van stimuleringsregelingen, en het creëren van beleidsruimte voor innovatie en ondernemerschap zijn hierbij cruciale ingrediënten om tot afspraken te komen in een gebiedsproces. 

Daarnaast moet de rol van ketenpartijen niet vergeten worden: het helpt wanneer duurzaamheidseisen terugkomen in een meerprijs voor het product. Jenneke van Vliet wijst op de beweging die momenteel zichtbaar is de markt, waarbij verduurzaming wordt beloond. Vanuit CLM is zij nauw betrokken bij meerprijsberekeningen voor ‘Planet Proof’ en ‘Beter voor Natuur en Boer’ telers.

Er speelt veel in het landelijk gebied. Door de politieke onduidelijkheid rondom het PPLG en het transitiefonds worden veel ontwikkelingen momenteel echter vertraagd. Toch zijn er zeker lessen geleerd, die nu al kunnen worden meegenomen. Enkele belangrijke: ondernemers intrinsiek motiveren door kennisdeling met andere boeren, gevoel van saamhorigheid versterken in het gebied en win-win mogelijkheden onderzoeken heeft de voorkeur boven gedwongen maatregelen van bovenaf. Provincies kunnen hier een faciliterende rol in spelen én dwingender maatregelen nemen wanneer een vrijwillige aanpak onvoldoende resultaat oplevert. Door samenwerken en dingen doén wordt geleerd, maar bovenal vertrouwen gecreëerd en verbinding gelegd. 

Jenneke van Vliet licht het ‘Schoon Water voor Brabant’ project toe en zegt: 

Vanuit het ministerie van LNV nam ook de Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied (RTLG) deel aan de bijeenkomst. RTLG is een jaar geleden opgericht en ondersteunt de provincies in de transitie van het landelijk gebied. Verschillende toekomstgerichte opgaven die samen komen in het gebied vragen om een bundeling van kennis en expertise en andere manieren van samenwerken. 

De presentaties van Sandra Lenders (provincie Flevoland -Actieplan Bodem en water, Ruimte voor experiment en kennisdeling-), Cors van den Brink (provincie Drenthe -Resultaat, weerstand en uitdaging rond nitraat in Drenthe) en Jenneke van Vliet (CLM -spanning en samenwerking in Brabant-) zijn te vinden in het downloadblok hieronder. Ook een presentatie van Marc Hameleers met een toelichting op functie en rol van LNV-RTLG is daaraan bijgevoegd.